کبد چیست؟
کبد عضوی مهم و بزرگترین ارگان داخلی در بدن است که دارای نقشی بسیار مهم و کلیدی در گوارش، سوخت و ساز بدن، تجزیه گلبول های قرمز، تولید مایع صفرا برای تجزیه چربی ها، تولید هورمون ها و پروتئین های مورد نیاز بدن می باشد.
نقش کبد در بدن، چنان پررنگ و حیاتیست که چنانچه فرد دچار نارسایی کبدی شود، نمی توان با دیالیز و سایر راههای درمانی، عدم مشکل در بدن، بهبودی کامل و دائم را تضمین کرد و در صورت از دست دادن کبد، قطعا تنها راه، پیوند کبد می باشد.
کبد چرب
کبد دومین ارگان بزرگ بدن است. رنگ آن قرمز و قهوه ای رنگ بوده و با وزن یک و نیم کیلوگرم، از سنگین ترین اعضای بدن می باشد. کبد دارای دو لوب غیرقرینه بوده و شکل کلی کبد تقریبا مثلثی شکل بوده و قسمت اعظم آن در سمت راست بدن قرار دارد. غشای دولایه ای خارجی کبد، به دلیل وجود ماده ای لیز به نام صفاق، با اعضای دیگر بدن اصطکاک بسیار کمی دارد.
محل، ساختار و وزن کبد در بدن
خون دارای چربی و مواد مضری است که برای تصفیه و تجزیه، وارد کبد می شود، وجود مقداری چربی در کبد طبیعیست اما چنانچه میزان این میزان چربی بیش از ۵ تا ۱۰ درصد وزن کل آن شود، باعث تجمع چربی در کبد شده و آن کبد، چرب اطلاق می گردد. در واقع کبدی که ملتهب و متورم باشد و در سلول های آن تجمع بیش از اندازه اندامک هایی شفاف به نام واکوئل از چربی های وارد شده به کبد، مشاهده شود را کبد چرب می نامند. این بیماری با نام استئاتوز کبدی نیز شناخته می شود و ممکن است گاهی التهاب مضاعف، باعث ایجاد زخم و نارسایی شدید کبدی بشود.
علائم کبد چرب
متاسفانه علائم کبد چرب، همیشه و در همه یکسان نبوده و حتی می توان گفت نشانه خاص و قابل توجهی ندارد؛ اما برای کبد چرب با مشکلات حاد در اکثر بیماران، علائمی چون درد در سمت راست شکم، تورم زیاد در ناحیه شکم و پاها، افزایش حجم سینه در آقایان، احساس خستگی، کم شدن اشتها، زردی پوست و تغییر رنگ سفیدی چشم، خارش کلی پوست، مشاهده دسته رگ های خونی زیر پوست و خونریزی بینی، از علائم کبد چرب می باشد.
افرادی که مستعد کبد چرب هستند
به طور کلی افراد با سابقه کبد چرب در خانواده، افراد با وزن بالا دارای قند خون و تری گلیسیرید بالا، بیشتر در معرض کبد چرب هستند. همچنین مصرف بعضی داروها مانند تاموکسیفن، اسید والپروئیک، آمیودورون، متوتدکسات و کورتیکو استروئیدها باعث اختلال در عملکرد کبد شده و از عوارض آنها ابتلا به کبد چرب می باشد. ضمنا مشاهده شده افرادی که اقدام به کاهش سریع وزن داشته اند، بیشتر دچار کبد چرب شده اند، بنابراین افرادی با برنامه کاهش وزن سریع باید بیشتر مراقب وضعیت کبد خود باشند.
افرادی که داروهای درمانی سرطان مصرف می کنند. افراد دارای مشکلات هیپوفیزو تیروئیدی، عفونت هایی مانند هپاتیت C، سندرم تخمدان پلی کیستیک تیروئید و هیپوفیز کم کار، دارای فشارخون بالا، سطح پایین HDL واختلالات متابولیکی، بیشتر در معرض بیماری کبد چرب هستند و بهتر است با مشاهده علائم کبد چرب، سریعا برای کنترل بیماری، به دکتر متخصص کبد و گوارش مراجعه داشته و تحت نظر پزشک رژیم غذایی بدون نمک و چربی مناسب برای کبد را دنبال کنند و در صورت نیاز، از دارو استفاده نمایند.
تشخیص کبد چرب
برای معاینه و تشخیص مشکلات کبد، باید به پزشک متخصص گوارش و کبد مراجعه کنید که پزشک متخصص گاهی تنها با فشار و لمس کبد، التهاب کبد را تشخیص می دهد. همچنین برای تشخیص دقیق، آزمایش های خون مانند آزمایش آلانین آمینوترانسفر و آسپارتات آمینوترانسفراز انجام می شود که در صورت مشاهده افزایش آنزیم های کبدی، التهاب کبد یا همان کبد چرب، تشخیص داده می شود. در ادامه برای شناسایی شدت و میزان التهاب یا زخم های احتمالی، سونوگرافی، MRI، سی تی اسکن، و در مواردی نمونه برداری از کبد توسط دکتر تجویز و بررسی می شود.
انواع کبد چرب
به طور کلی کبد چرب به دو نوع الکلی و غیرالکلی تقسیم می شوند.
کبد چرب الکلی
همان طور که از اسمش پیداست، در اثر مصرف بیش از اندازه الکل، کبد آسیب دیده و دیگر قادر به تجزیه درست چربی ها نبوده و در نهایت منجر به تجمع چربی در کبد شده که باعث التهاب و نارسایی کبد خواهد شد.
مرحله ی ابتدایی و ساده نوع بیماری کبد چرب الکلی، ALFD نام دارد. در صورت پیشرفت بیماری که تجمع و التهاب بیشتر چربی مشاهده می شود، هپاتیت الکلی یا استئاتو هپاتیت الکلی(ASH) نامیده می شود. چنانچه ASH، به درستی درمان و کنترل نشود می تواند به زخم یا سیروز کبدی و سپس نارسایی کبدی منجر شود.
کبد چرب غیر الکلی
اگر افراد بدون مصرف الکل دچار کبد چرب شده باشند، بیماری غیرالکلی یاNAFLD شناخته می شود.
کبد چرب در بارداری
بروز ناگهانی بیماری کبد چرب در دوران بارداری، بسیار نادر اما قابل وقوع است. هنوز علت دقیق آن کشف نشده اما معمولا از ماه هفتم بارداری به بعد خود را نشان می دهد که گاهی حتی برای کنترل دارویی بهتر بیماری، زایمان زودتر از موعد، توصیه می شود. بیماری کبد چرب در بارداری، AFLP نام دارد.
درجه و مراحل پیشروی بیماری کبد چرب
- مرحله اول یا درجه یک : کبد چرب ساده که در آن میزان کمی تجمع چربی در کبد مشاهده می شود. کبد چرب ساده را در اغلب موارد می توان با تشخیص و توجه سریع، مراعات و رژیم های درست و اصولی برطرف نمود.
- مرحله دوم یا کبد چرب درجه دو : علاوه بر تجمع اضافی چربی، التهاب قابل توجه در کبد دیده می شود.
- مرحله سوم یا کبد چرب درجه سه : التهاب کبد در این درجه چنان زیاد است که کبد دچار آسیب و زخم شده و اصطلاحا می گوییم فیبروز شده است.
- مرحله چهارم یا کبد چرب درجه چهار : شدت آسیب ناشی از تجمع چربی و التهاب در این درجه، چنان است که زخم در کبد گسترش می یابد و اصطلاحا می گوییم فرد دچار سیروز کبدی شده است. درگیری کبد به سیروز اغلب برگشت ناپذیر بوده و پس از گسترش آسیب، عملا کبد از کار افتاده و فرد باید برای پیوند کبد اقدام نماید.
پیشگیری از کبد چرب
بک زندگی سالم، رژیم های اصولی و مراعات های روزانه شامل موارد زیر می تواند به پیش گیری از کبد چرب کمک کند :
- مصرف کم لبنیات پر چرب
- مصرف کم نوشیدنی های گازدار
- مصرف کم گوشت قرمز
- مصرف زردچوبه و سرکه سفید
- پرهیز از مصرف آرد سفید
- پرهیز از مصرف بی رویه ی نمک
- پرهیز از مصرف بی رویه ی خوراکی و گوشت های فراوری شده مثل سوسیس و کالباس و خوراکی های کنسروی
- پرهیز از مصرف مشروبات الکی
- پرهیز از مصرف بیش از انداره قند
- کاهش مصرف کربوهیدرات ها
- کاهش مصرف زیاد چربی ها مثل خامه، کره، روغن جامد،حیوانی و چربی های ترنس
- کنترل کلسترول منفی LDL
- کاهش مصرف خوراکی های پر ادویه
- کاهش مصرف جگر، دل، قلوه
- افزایش مدت زمان جویدن هر لقمه و جویدن بهتر غذا برای ترشح بیشتر بزاق دهان
- کاهش حجم غذا در هر وعده ی غذایی
- تحرک به اندازه ی کافی و ورزش مداوم حداقل به مدت ۳۰ دقیقه در روز
- مصرف بیشتر گیاهان و میوه ها
- کنترل مصرف تنقلات فرآوری شده ،آجیل های شور و دارای بسته بندی کارخانه
- مصرف بیشتر روغن زیتون، ذرت و کنجد
- کنترل وزن و پیگیری رژیم های متعادل غذایی بدون افراط و تفریط
- مصرف خوراکی هایی که احساس سیری بیشتر در شما دارند مثل بلغور جو دو سر، نخودچی در میان وعده ها
- مصرف مداوم خوراکی های دارای امگا۳ مثل ماهی و گردو
- و به طور کلی رژیم کم کالری، کم چرب و کم‌نمک
- کنترل چربی های مضر یا اشباع
نظرات کاربران